Page 71 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

üretimin olmadığı alanlarda yapılan ithalat üretimdeki dar boğazları açmakta, iç kaynakların miktarını artır-
maktadır (Karaduman, 1993: 49).

2. Sanayi Devrimine Giden Süreç ve Bankalar

2.1. Sanayi Devrimine Giden Süreç

Bankacılık alanında ilk kurumsal oluşumun Haçlı Seferleri sırasında ortaya çıkan tapınak şövalyeleri ol-
duğunu söyleyebiliriz. Daha sonra 14. yüzyılda İtalya’da Mediciler ortaya çıktı. Mediciler hem kilise ile ilişkiler
kurarak hem de rönesans hareketinin sağladığı ekonomik koşullardan yararlanarak büyük başarı gösterdiler.
15. yüzyıldan itibaren sahneye Hollanda ve Amsterdam Bankası çıktı. Hollanda örneğinde ekonomik büyüme
ve bankacılık birbirlerini tetikleyerek bankacılık ve finans sektörünün daha hızlı gelişmesine şahit olundu. 17.
yüzyılda ise liderlik İngiltere’ye geçti. Bu ülkede bankacılık ticaret ve zenginleşen insanların paralarını koruma
amacıyla yola çıkan sarraf bankerlerle başladı. Sarraf bankerler kendilerine emanet edilen altınların tümünü
kasada tutmayıp, önemli bir kısmını banknot biçiminde kredi olarak müşterilere kullandırdılar. Böylece “kısmi
rezerv sistemi”ni uygulamaya sokmuş oldular. İngiltere’deki bu gelişmenin aynı zamanda parlamento ile yet-
kileri sınırlanmış bir krallık sisteminde, ılımlı bir rejim ve özgür bir ortamda gerçekleşmesi dikkatle değerlen-
dirilmesi gereken bir durumdur. 18. yüzyılda Fransa da devreye girdi. John Zaw, daha sonra Fransa Kraliyet
Bankası adını alacak olan Bank Generale’yi kurdu. Bu banka da Hollanda ve İngiltere deneyimlerinden yarar-
lanarak halktan topladığı altınlar karşılığında banknot çıkardı. Başlangıçta yatırımlarına büyük kârlar kazandıran
bu oluşum, 1720 yılında ihraç etmiş olduğu banknotların dayandığı altın rezervi neredeyse hiç kalmadığından
büyük bir mali krize yol açtı. Bu olaydan sonra Fransa’da bankaların itibari ciddi ölçüde düştü. 18. yüzyılda
bir diğer oluşum da Almanya’da gerçekleşti. Bu ülkedeki Protestan reformu sonrasındaki ılımlı ortamda Yahudi
bir banker olan Mayer Rothschild, oğullarını Avrupa’nın önemli başkentlerine göndererek kurduğu bankacılık
ağı ile büyük bir bankacılık imparatorluğu kurdu. Bu haberleşme ağının katkısı ile yatırım fırsatlarını akıllıca
değerlendirebiliyorlardı. ABD’de en öne çıkan bankacı ise J.P. Morgan oldu. Bankacılığın yanında birçok sek-
törde sanayici olarak da öne çıktı. Morgan’ın iş hayatındaki en büyük becerisi “morganlaştırma” adı verilen
“el attığı sektörlerde bir tekel kurarak piyasaları istikrara kavuşturma” yöntemini başarıyla uygulamasıydı
(Karan, 2022: 455-463).

Ticaret bankalarının ticari hayattaki hızlı gelişmeyi finanse ederek gelişmesi sanayi devrimine giden
yolun açılmasındaki en önemli olguların başında gelmektedir. Ticaret bankacılığı bir süre sonra başta Almanya
olmak üzere bazı Avrupa ülkelerinde sanayi bankacılığının gelişmesini de tetikledi. Ticaret bankaları daha çok
kısa vadeli finansman sağlarken sanayi bankaları uzun vadeli finansman yoluyla yatırımlara daha güçlü destek
sağlıyorlardı (Keskin, 2010: 110).

18. yüzyıl sonrasında, toplumların temel hedefinin şehirler fethetmek değil daha çok üretmek olması ge-
rektiği düşüncesi de yaygınlık kazanmaya başladı. Üretime dönük faaliyetleri hayata geçirmekte en önemli ara-
cın kredi dağıtımı olduğu, bu hususta da bankaların hayati öneme sahip olduğu düşünülüyordu (Ulutan, 1957:
73).

Bankacılık tarihine yön veren yukarıda saydığımız bankalar çok sayıda yenilikçi finansal araç ve yöntem
geliştirmişlerdir. Tapınak şövalyeleri havale sistemi, devredilebilir mevduat, tröst, kasa ve saklama hizmetleri
ve emeklilik uygulamaları gibi finansal araçları geliştirdiler. Mediciler, teminat mektuplarını, muhasebe yön-
temlerini, holding türü örgüt yapısını uygulamaya kazandırdılar. Hollandalılar kaydi para, halka arzlar, yatırım
bankacılığı ve fonlarını ilk uygulayan bankacılar oldular. İngiltere’nin sarraf bankerleri ise kısmi rezerv siste-
minin mucitleri oldular (Karan, 2022: 467).

Kıtalararası ticaretin artışı, tarımda verimliliğin artması ile iş gücü fazlasının ortaya çıkması, piyasaya
para benzeri araçların girmesi, banknot ihracı, ticarette oluşan sermaye birikiminin sanayiye kayması gibi hu-

69