Page 98 - Layout 1

tarih çevresi

sayılabilir. Yardımcı olan hareketin bir parc¸ ası gibidir. Asıl ve yardımcı olan arasında s¸ o¨ yle bir fark vardır: Asıl
olan kendisine ait olan bir gaye ic¸ in hareket ettirirken, yardımcı olan kendisine ait olmayan gaye ic¸ in hareket
ettirir. Yardımcı ilke, yu¨ ru¨ tu¨ cu¨ hareketin bas¸ langıcı olup, aracılıkla hareketin ilkesidir. C¸ u¨ nku¨ o, iradi^ bir
durumun ilk hareketinin ilkesi olan zihinsel su^ retin sebebidir. Dolayısıyla o, ilkenin ilkesidir. O halde dogˆ al
durumlar ic¸ in fail illetler bunlardır. Fail ilke dogˆ al durumlar ic¸ in bo¨ yledir, fakat kendi varlıgˆ ı bakımından ele
alındıgˆ ında ise daha genel bir anlam olur (I· bn Si^ na^ , 2014: 76). O halde varlıgˆ ın hareketini tamamlayabilmesi
ic¸ in hem fiziksel bir su¨ rec¸ olan yardımcı fail illetin I· bn Si^ na^ ’nın deyimiyle dogˆ al fail illetin olması gerekmektedir
hem de metafizikc¸ ilerin anladıgˆ ı anlamda tamamlayıcı bir fail illetin olması gerekmektedir. Bu ac¸ ıdan
bakıldıgˆ ında bazen fail, su^ ret ve gaye illetler birbirleriyle karıs¸ tırılıp tek bir mahiyetmis¸ gibi du¨ s¸ u¨ nu¨ lebilir.
O¨ rnegˆ in babada nutfeden insanlık su^ retinin olus¸ ması ic¸ in bir ilke vardır. Bu her s¸ eyin babadan geldigˆ i anlamına
gelmemektedir; burada babadan gelen insanlık su^ retidir. Yoksa baba fail ya da gaye illet degˆ ildir. Spermada
meydana gelen yalnızca insanlık su^ reti olup, onun kendisine hareket ettigˆ i gaye de insanlık su^ retidir. Fakat o,
insanlık tu¨ ru¨ nu¨ n madde ile birlikte kaim olmasından dolayı su^ ret ve spermanın hareketinin kendinde son bulması
bakımından da gaye olur. Onun biles¸ iminin kendisinden bas¸ lamasından dolayı da fail olur (I· bn Si^ na^ , 2014: 85).

“I· nsanlık su^ reti maddeyle ve biles¸ ikle kıyaslandıgˆ ı zaman su^ ret olur. Hareketle kıyaslandıgˆ ı zaman bir
defa gaye bas¸ ka bir defa fail olur. Gaye olus¸ u, onun hareketin son bulması ac¸ ısından
degˆ erlendirmesiyledir ki; o c¸ ogˆ uldaki su^ rettir. Fail olus¸ u ise, onun hareketin bas¸ langıcı ac¸ ısından
degˆ erlendirilmesi iledir! Ki bu da babadaki su^ rettir.” (I· bn Si^ na^ , 2014: 85).

Baba, bir c¸ ocugˆ un yardımcı ilkesidir. I· bn Si^ na^ babanın hareketinin burada c¸ ocugˆ un varlıgˆ ı ic¸ in pozitif
bir katkısı bulundugˆ u söylemektedir. Fakat baba burada yalnızca spermanın rahme ulas¸ masındaki hareketin
fail illetidir (Richardson, 2013: 236).

“Baba ise meninin (sperma) hareketinin illetidir. Meninin hareketi, so¨ z konusu yo¨ nden son buldugˆ unda
meninin bir karara varmasının illetidir. Spermanın bir istikrar bulması, bir durumun illetidir. Fakat
spermanın bir canlı olarak su^ retlenmesi ve canlı olarak devam etmesinin bas¸ ka bir illeti vardır. Bo¨ yle
olunca her illet, malu^ lu¨ yle birliktedir.” (I· bn Si^ na^ , 2017: 234).

I· bn Si^ na^ babanın burada sadece hareketin ilk fail ilkesi oldugˆ unu belirterek, spermanın kendi
yetkinligˆ ini devam ettirebilmesi ic¸ in onun daha genel bir fail illete ihtiyacı oldugˆ unu o¨ ne sürmüs¸ tür. Bu savını
desteklemek ic¸ in s¸ u o¨ rnekleri de eklemis¸ tir:

“Binanın ustasının hareketi, bir hareketin illetidir. Sonra onun su¨ ku^ nu (duragˆ anlıgˆ ı) ve hareketi
bırakması veya hareketsizligˆ i ve onun bu intikalden sonraki intika^ li (yani hareketsizlikten sonra harekete
ve tekrar hareketten sonra hareketsizligˆ e gec¸ is¸ i), o hareketin bitiminin illetidir. Bu intikalin kendisi ve
o hareketin bitimi, bir toplanmanın illetidir. O toplanma, bir olus¸ umun illetidir. I· llet olanların her biri

97