Page 101 - Layout 1

tarih çevresi

(Wisnovsky, 2010: 225). I· bn Si^ na^ ’nın fail ve gaye illetler arasında tamamlayıcılık ilis¸ kisi kurması, Tanrı’nın
bir ve aynı zamanda hem fail illet, yani bu¨ tu¨ n varlıgˆ ın kaynagˆ ı hem de gaye illet yani iyi ve bu¨ tu¨ n yetkinligˆ in
gayesi olarak du¨ s¸ u¨ nmesindendir (Wisnovsky, 2010: 238). Wisnovsky, İbn Sînâ’nın Tanrı’yla ilgili düşüncelerini
şu şekilde dile getirmiştir:

“Varlıgˆ ı Zorunlu olan, varlıgˆ ı yetkin olandır. Zira O, varlıgˆ ının ya da varlıgˆ ının yetkinliklerinin hic¸ bir
yo¨ nu¨ bakımından eksik degˆ ildir; ayrıca O’nun varlıgˆ ı cinsinden olan hic¸ bir s¸ ey, O’nun varlıgˆ ının
dıs¸ ında ya da bas¸ kasında var degˆ ildir. Fakat ‘insan’ gibi digˆ er s¸ eylerde bo¨ yle degˆ ildir, bu tu¨ r s¸ eylerin
varlıgˆ ıyla aynı cinsten olan bir s¸ ey kendi varlıgˆ ının dıs¸ ında ya da bas¸ kasında var olabilir (Zira
varlıgˆ ının yetkinligˆ inden olan birc¸ ok s¸ ey onda eksiktir, ayrıca insanlıgˆ ı bas¸ kasında da bulunur.). Bunun
aksine, Varlıgˆ ı Zorunlu Olan, yetkinlik u¨ stu¨ du¨ r. C¸ u¨ nku¨ O, yalnızca kendi sahip oldugˆ u varlıgˆ a sahip
degˆ ildir, aynı zamanda bu¨ tu¨ n digˆ er varlıklar O’nun varlıgˆ ından onun za^ tı geregˆ i tas¸ an s¸ eyler olup
O’ndan sudur ederler. Varlıgˆ ı za^ tı geregˆ i Zorunlu Olan, sırf iyidir. I· yi ise her s¸ eyin kendisini arzu ettigˆ i
s¸ eydir. Her s¸ eyin arzuladıgˆ ı varlıktır ya da (s¸ eyin sahip oldugˆ u) varlık tu¨ ru¨ ndeki varlıgˆ ın yetkinligˆ idir.
O¨ te taraftan yokluk, yokluk olması bakımından arzu edilmez, bunu yerine onu varlıgˆ ın ya da varlıgˆ ın
yetkinligˆ inin takip etmesi bakımından arzu edilmez, bunun yerine onun varlıgˆ ın ya da varlıgˆ ın
yetkinligˆ inin takip etmesi bakımından arzu edilir. Bu itibarla, gerc¸ ekten arzu edilen s¸ ey varlıktır. S¸ u
ha^ lde varlık sırf iyi ve sırf yetkinliktir. O¨ zetle, iyi, her s¸ eyin kendi tanımı ac¸ ısından ev sayesinde varlıgˆ ını
yetkinles¸ tirdigˆ i s¸ ey ac¸ ısından istedigˆ idir. O¨ te yandan ko¨ tu¨ nu¨ n, hic¸ bir s¸ ekilde za^ tı (yani kendisine bir
tanımla is¸ aret edilecek bir mahiyeti) yoktur. Bunun yerine o ya bir cevherin yoklugˆ udur ya da cevherin
uygun durumunun yoklugˆ udur. Varlık (bir tu¨ r) iyiliktir ve varlıgˆ ın yetkinligˆ i varlıgˆ ın iyiligˆ idir. Hic¸ bir
yoklugˆ un kendisine es¸ lik etmedigˆ i, bilakis su¨ rekli bilfiil olan varlık sırf iyidir. Za^ tı geregˆ i Mu¨ mku¨ n Varlık
ise sırf iyi degˆ ildir. C¸ u¨ nku¨ kendi varlıgˆ ını za^ tı geregˆ i zorunlu olarak gerektirmez ve onun za^ tı yokluk
ihtimali tas¸ ır. Herhangi bir s¸ ekilde yokluk ihtimali tas¸ ıyan, ko¨ tu¨ lu¨ k ve eksiklikten bu¨ tu¨ nu¨ yle uzak olmaz.
Bundan dolayı, Varlıgˆ ı za^ tı geregˆ i Zorunlu Olan’dan bas¸ ka sırf iyi yoktur.” (Wisnovsky, 2010: 238-
239).

I· bn Si^ na^ ’ya go¨ re Zorunlu Varlık, bir taraftan varlıgˆ ın o¨ ncelikli kaynagˆ ı iken bir taraftan nihai iyi ve
yetkinliktir. O aynı zamanda kozmik hiyerars¸ ideki varlıkların hem inis¸ in bas¸ langıcı hem de yu¨ kselis¸ in sonudur.
Bu ac¸ ıdan Tanrı, hem tu¨ m varlıkların kaynagˆ ı olarak fail hem de bu¨ tu¨ n yetkinliklerin hedefi olarak gaye illettir
(Wisnovsky, 2010: 239-242). Tanrı aynı zamanda hem yetkinlik hem de yetkinlik-u¨ stu¨ du¨ r. Yetkin olan sahip
oldugˆ u hic¸ bir parc¸ ası bulunmayan, varlık bakımından ona u¨ stu¨ n olan hic¸ bir s¸ eyin ona nispet edilmedigˆ i ve
kendisinden daha as¸ agˆ ıda olan bir bas¸ ka s¸ ey nedeniyle olmayan s¸ eydir. Yetkinlik-u¨ stu¨ ise sahip olması gerekli
varlıgˆ a sahip olan ve varlıgˆ ın ondan bas¸ kalarına tas¸ tıgˆ ı s¸ eydir (Wisnovsky, 2010: 243). Bu ac¸ ıdan Tanrı hem
a^ leme mu¨ dahil olan hem de ona as¸ kın olandır. Bir taraftan Tanrı’nın yetkinligˆ i, onun Yeni-Platoncu as¸ kınlıgˆ ına
yani onun kedine yeterligˆ ine, hic¸ bir s¸ eyden yoksun olmadıgˆ ına ve varlıgˆ ını kaim kılacak herhangi bir nedene

100