Page 58 - Layout 1

tarih çevresi

bitkilerden ve hayvanlardan yapılan ilaçlar tanıtılmıştır. 300’ü özgün olan 1400 ilacı içerir. Onun bu yapıtı
Batı’da 15. yüzyıla kadar okutulmuş ve bu konuda otorite olarak kabul edilmiştir.

Hayvanbilim konusunda ise en önemli çalışma Cahiz’in yedi ciltlik Hayvanlar Kitabı adlı çalışmasıdır.
İslâm Dünyası’nda bu alanda yazılmış en önemli eserdir. Evrim, çevre ve koşullara uyum ile hayvan psikolojisi
üzerindeki kuramların temellerini içermesi bakımından olukça önemlidir. Sonraki dönemde birçok coğrafyacıyı
etkilemiştir. Ne var ki bilimsel değerlendirmeler yanında bilimsel olmayan değerlendirmeler de içerir. Eserin
yazılış amacı ise yaratıcının varlığını yaratıklardan örnekler göstererek kanıtlamak ve yaratıcının yararsız hayvan
yaratmamış olmasını övmektir.

Eserde canlılar dünyası hayvanlar ve bitkiler olarak ikiye bölünmüştür. Hayvanlar da hareketlerine göre
yürüyenler, uçanlar, yüzenler ve sürünenler olarak dörde ayrılmıştır.

Hayvanbilim konusunda en özgün çalışma 14. yüzyılda yaşamış olan Demirî’ye aittir. Demirî,
Hayvanlar Kitabı adıyla geniş kapsamlı bir ansiklopedi hazırlamıştır. Bu eserde hayvanların adlarına, tanıtımına,
hadislere, çeşitli mezheplerin hayvanlar hakkındaki yargılarına, atasözlerine, hayvanların tıbbi özelliklerine ve
rüyadaki yerlerine ilişkin 1069 madde yer alır. Ancak hayvanlar arasında Burak gibi hayali hayvanlar da yer
almaktadır. Demirî’nin bu eseri özellikle Türkler tarafından ilgiyle okunmuş ve Türkçeye de tercüme edilmiştir.

Müslümanlar sağlığa çok önem vermişler ve bu alanda önemli hekimler yetiştirmişlerdir. Bunlar
arasında Batı’yı da etkilemeleri nedeniyle Ali İbn Abbas, İbn Nefis ve İbn Sina önemli bir yer tutar.

Ali İbn Abbas 10. yüzyıl hekimlerindendir. Tıp Sanatı adlı eseri İbn Sina’ya kadar, yani 11. yüzyıla
kadar el kitabı olarak kullanılmıştır. Burada Ali İbn Abbas baştan ayağa doğru beden hastalıklarını sırasıyla
konu edinir. Bunların belirtilerini, teşhis ve tedavilerini ele alır. Ayrıca cerrahi müdahalelerde cerrahların uyması
gereken kuralları vermesi bakımından oldukça önemlidir. Ona göre bir cerrahın anatomi bilgisi yeterli, aletleri
ameliyat öncesi temiz olmalı ve ameliyat sonrasında hastanın bakımına özen gösterilmelidir. Bu da Müslüman
hekimlerin bu konuda ne kadar titiz ve temiz olduklarının bir göstergesidir.

İslam Dünyası’nın en önemli hekimlerinden biri de 13. yüzyılda yaşamış olan İbn Nefis’tir. İbn Nefis,
Şam’da Nurettin Zengî Hastanesi’nde ve Kahire’de Kalavun Hastanesi’nde doktor olarak çalışmıştır. İbn
Sinâ’nın Kanunu’nun Anatomi Kısmı İçin Açıklama adlı eserinde Galen’in kan dolaşımına ilişkin görüşlerine
itiraz etmiş ve düzeltmiştir. Galen, küçük kan dolaşımını verirken kanın, kalbin sağ tarafından sol tarafına kalpte
bulunan bir delikten geçerek ulaştığını söyler. İbn Nefis ise yaptığı incelemelerde böyle bir deliği
gözlemlemediğini belirtir. Onun belirlemelerine göre kalbin sağ karıncığına gelen kan, akciğerlere gidip
temizlendikten sonra kalbin sol karıncığına gelmektedir. Böylece İbn Nefis küçük kan dolaşımını düzeltir.

57