Page 51 - Layout 1

tarih çevresi

Tûsî, burada son derece başarılı gözlem araçları inşa etmiş, oldukça dakik gözlemler yapmıştır. Bu
gözlemlere dayanarak bir astronomi kitabı kaleme almış, bu eserinde Yer merkezli sistemini eleştirmiş, hatalarını
ortaya koymuş, yine Yer merkezli başka bir sistemin planını vermiştir. Bu sistem başarılı olamamış, ancak
Kopernik’e giden yolu açmıştır. Tûsî, aynı zamanda astronomide kullanılmak üzere yeni geometrik modeller
de üretmiştir. Bunların içerisinde en meşhuru Tûsî Çifti adı verilen ve dairesel hareketi doğrusal harekete çeviren
modeldir. Bu model daha sonra Kopernik tarafından da kullanılmıştır.

Batlamyus astronomisine ilişkin eleştiriler Tûsî ile doruk noktasına ulaşır ve 14. yüzyılda da devam
eder. 14. yüzyılın önemli astronomlarından İbn el-Şâtır da aynı eleştirileri Batlamyus astronomisine yöneltti
ve Batı astronomisini etkileyen yeni bir Ay Kuramı tasarladı. İbn el-Şâtır, pek çok yönden Kopernik’in öncüsü
sayılmaktadır. Kurgulamış olduğu Ay kuramı Kopernik’in Ay kuramına çok benzer.

Merâgâ Gözlemev’inde kullanılan araçlardan iki yıldız arasındaki mesafeyi, gök cisimlerinin
yükseklik ve azimutlarını bulmak için kullanılan Zât el-Rubeyn
Kopernik’e gelene kadar yeni gezegen modelleri oluşturma
konusunda hiçbir çalışma Endülüslü astronom Bitrûcî’nin çalışmaları
kadar meşhur olmamıştır. 13. Yüzyıl astronomlarından Bitrûcî, Astronomi
Kitabı adlı eserinde Batlamyus modelinin eleştirilmesine son vermek
amacıyla yeni bir gezegen modeli sundu. Gerçi bu yeni modelde de Yer
merkezde idi ama astronomlar tarafından heyecanla karşılandı.
Bitrûcî’nin bu eseri 1217 yılında Latinceye çevrildi ve Batılı
astronomların ellerinden düşüremedikleri bir eser haline geldi. Kitap, bu
yüzyılın önemli bilim adamlarından biri olan Roger Bacon da dahil olmak
üzere pek çok bilim adamı tarafından kullanıldı.

İstanbul Gözlemevi Türk hükümdarlar tarafından kurulan en önemli gözlemevi
kuşkusuz Semerkant’ta Uluğ Bey tarafından kurulan Semerkant
Gözlemevi’dir. 15. yüzyılda kurulan bu gözlemevi tüm dünyada bu
dönemde kurulmuş olan en önemli gözlemevidir. Gözlemevinde
kullanılan araçlar oldukça dakikti ve bu araçlarla son derece önemli

50