Page 50 - Layout 1

tarih çevresi

dönemde, bu konunun gündeme getirilmiş olması oldukça önemlidir. Batı’da bu tür tartışmalar 14. ve 15.
yüzyılda başlayacaktır.

Teleskopun keşfine kadar yapılan gökyüzü gözlemlerinin amacı, gök cisimlerinin konumlarının
mümkün olduğunca hassas bir şekilde belirlenmesidir. Beyrûnî, bunun için gözlem aletlerinin boyutlarını
büyütmek yerine, açı büyüklüklerinin okunduğu cetvellerin çapraz çizgilerle taksimatlandırılması yöntemini
geliştirerek, Verniye İlkesi’nin temellerini atmıştır. 16. yüzyıl sonlarında, ünlü astronomlardan Tycho Brahe
(Tayko Brahe) de bu yöntemi kullanacaktır.

Beyrûnî sadece bir astronom değildir. Kimya, coğrafya, fizik alanlarında da çalışmış ve önemli eserler
bırakmış çok yönlü bir bilim adamıdır.

11. yüzyıl astronomlarından Endülüslü Zerkali, Toledo’da bir gözlemevi kurdu ve 1061-1080 yılları
arasında yaptığı gözlemleri kaydetti. Bu tablolar daha sonra Kastilya Kralı Onuncu Alfonso’nun 1252’de
yaptırdığı Alfonso Tabloları’nın hazırlanmasında kullanıldı. Zerkali yaptığı gözlemlerde önemli sonuçlara ulaştı
ve Batlamyus astronomisinin doğruluğu konusunda kuşkuların oluşmasında ön ayak oldu.

Gerek Beyrûnî’nin gerekse Zerkali’nin çalışmalarıyla Yer merkezli kuramın bazı eksikleri gündeme
gelmiş ve bu eksiklikler sonraki dönemlerde Müslüman astronomlar tarafından yoğun bir şekilde tartışılmıştır.

İslam Dünyası’nda gözlemevi kurma geleneği uzun süre devam etmiştir. Bu gözlemevleri arasında Türk
Hükümdarların desteğiyle kurulanlar ayrıca önem taşımaktadır. 1074 yılında Selçuklu Sultanı Celaleddin Melikşah,
ünlü bilim adamı Ömer Hayyam’a İsfahan’da bir gözlemevi kurdurdu. Melikşah Gözlemevi adıyla anılan bu
gözlemevinde Ömer Hayyam dışında önemli astronomlar çalıştı ve son derece dakik bir takvim hazırlandı.

Yine ünlü Moğol Hükümdarı Hulagü, 1256 yılında dönemin ünlü bilim adamı Nasirüddin-i Tûsî’yi
İsmaililerin elinde kurtardı ve Meraga Gözlemevi’ni kurdurdu. Bu gözlemevi çağının ilerisinde bir gözlemevidir
ve özellikle araçları bakımında dikkat çekicidir. Batı’da bu ayarda bir gözlemevinin kurulması için 16. yüzyılı
beklemek gerekecektir.

! Dairesel hareketi Dairesel
$ doğrusal harekete çeviren hareketi doğrusal
Tûsî Çifti. C noktası, içteki harekete çevirmek
% küçük dairenin, büyük için Kopernik’in
# daireye göre ters yöndeki kullandığı model
hareketi ile, GD doğrusu
" (büyük dairenin çapı)

! üzerinde hareket eder.

49