Page 45 - Layout 1

tarih çevresi

denklemleri de kapsayan birçok cebirsel denklemi sınıflandırmış ve bunlardan birçoğu için çözümler teklif
etmiştir. Bunlar arasında üçüncü dereceden denklemlere ilişkin geometrik çözümler ve diğer birçok denkleme
ilişkin kısmi geometrik çözümler yer almaktadır.

Trigonometri de Müslüman matematikçiler tarafından geliştirilmiştir. Antik Yunanlı matematikçilerinin
astronomi problemlerinde yegâne kullandığı trigonometrik çizgi bir yayın iki katının kirişinden ibaretti. Bu
nedenle Antik Yunanlı matematikçiler için astronomik hesaplarda varlığına lüzum görülen cetvel “Yay-Kiriş
Cetveli” idi.

Dokuzuncu yüzyıl ortalarına doğru ise Müslüman matematikçileri arasında
yayların kirişleri yerine sinüsleri kullanılmaya başlanmış ve Kirişler Cetveli,
Sinüsler Cetveli‘ne dönüştürülmüştür. Sinüsler Cetveli‘ni kullanan ilk önemli
bilginler Ebû el-Vefâ, Habaş el-Hâsib ve Battânî’dir.

Ebû el-Vefâ, küresel üçgenlerde sinüs teoremini veren ilk kişidir.
Habaş el-Hâsib ismiyle tanınan Ahmed ibn Abdullah el-Mervezî’nin Zîc el-
Mümtehan adındaki büyük zîcinde 15’er dakika ara ile sinüs cetveli ve
yarımşar derecelik ara ile sıfırdan 45 dereceye kadar bütün yayların
tanjantlarını içeren bir cetvel daha vardır. Yine Battânî de yazmış olduğu Zîc-
i Sâbî adlı eserin Üçüncü Bölümü’nde Batlamyus‘un eserinde bulunan
Kirişler Cetveli’ndeki değerleri ikiye bölerek ve ait bulundukları yayların
hizasına yazarak bir Sinüsler Cetveli hazırlamıştır.

11. yüzyılda ünlü bilim adamı Beyruni, Kanun el-Mesudi adlı eserinde, trigonometriye uzun bir giriş
ayırmış ve trigonometrik fonksiyonları birer oran veya sayı niteliğinde tanıtmıştır.

13. yüzyılda matematik ve astronomi bilgini Nasirüddin el-Tusi, Sinüs Teoremini bulan kişidir. Daha
önce de İslam matematikçileri bu teorem üzerinde çalışmışlar ancak başarılı olamamışlardı.

Müslümanlar başlangıçta trigonometriyi astronomiye ilişkin araştırmaları ve hesaplamaları esnasında
kullanıyorlardı. Bu yüzden bu birikimlerini astronomiye ilişkin kitaplarda sergilemeyi uygun görmüşler ve
bağımsız eserler yazmamışlardı. Trigonometri alanında ilk bağımsız eser, Tusi tarafından yazılmış olan Kesenler
Teoremi adlı eserdir. Bu kitapla birlikte trigonometri astronomiden ayrılmış ve matematiğin bir dalı olarak
görülmeye ve değerlendirilmeye başlanmıştır. Avrupa’da trigonometrinin bağımsız hale gelmesi için 15. yüzyılı
beklemek gerekecektir.

44