Page 79 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Bankalar Dönemi, (ii) 1933-1944: Devletçilik ve Özel Amaçlı Kamu Bankaları Dönemi, (iii) 1945-1959: Özel
Bankalar Dönemi, (iv) 1960-1980: Planlı Dönem, (v) 1980 Sonrası; Liberalizasyon ve Dışa Açılma Dönemi
(Keskin, 2010: 118).

Biz bu çalışmada sadece yeni Türk devletinin başlangıcındaki durum ve adımları ele aldığımız için bu
dönemlerden ilk ikisiyle (özellikle Atatürk dönemi) ile ilgili bilgi vermekle yetineceğiz.

5.1. Milli Bankalar Dönemi (1923-1932)

Ekonomik kalkınmanın yabancı değil, milli bankalar aracılğıyla gerçekleştirilebileceği ve bir merkez
bankasının gerekliliği, bu dönemde bankacılık alanındakii gelişmelerin esasını oluşturmuştur. Cumhuriyet hü-
kümetlerinin öncelikle geliştirmeye çalıştıkları alanların başında bankacılık yer almıştır, bankacılık geliştiril-
meden sermaye birikimi ve sermayenin yatırıma aktarılması, sonuç olarak da ekonomik canlılığın
sağlanamayacağı bilinciyle hareket edilmiştir. Milli bankacılığın gelişebilmesi için de devlet yardım ve deste-
ğinin gerekliliği benimsenmiştir (Akgüç, 1989: 21).

İktisat kongresine katılan tüccar grubunun önerileri doğrultusunda bir ana ticaret bankası olarak 1924
yılında İş Bankası, sanayicilerin önerileri doğrultusunda da 1925 yılında kalkınma bankalarının bazı nitelik-
lerini taşıyan Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu. Bu banka 1933’te Sümerbank’a devredildi. Ziraat
Bankası’nın sermayesi artırılarak güçlendirildi. İnşaat sektörünü desteklemek üzere de 1926’da Emlak ve Eytam
Bankası kuruldu.

Bu dönemde yerel ihtiyaçları karşılamak üzere birçok yerel banka da kuruldu. Ancak 1929 dünya eko-
nomik buhranının olumsuz etkileri ve şube bankacılığının gelişmeye başlaması nedenleriyle bunların büyük
çoğunluğu kapanmak zorunda kaldı. Bu dönemde ayrıca 1932 yılında T. C. Merkez Bankası kuruldu. Bankacılık
ile ilgili olarak 1933 ‘te Mevduatı Koruma Kanunu çıkarıldı. 1936’da ise 2999 sayılı Bankalar Kanunu yürürlüğe
girdi.

5.2. Devletçilik ve Özel Amaçlı Kamu Bankaları Dönemi (1933-1944)

Ülkemizde sermaye birikiminin yetersizliği nedeniyle ilk dönem bankacılığının ekonomik kalkınma yö-
nünde yeterli bir hareket başlatamaması üzerine yeni bir sanayileşme ve bankacılık stratejisi uygulanmaya baş-
landı. Bu dönemde Kamu İktisadı Teşebbüsleri aracılığıyla sınai yatırımlara girişilerek ekonomik kalkınmanın
hızlandırılması amaçlandı. Sosyalist ülkeler dışında kamunun sınai yatırımlar yapması yoluyla ekonomik kal-
kınma denemesi yapan ilk ülkenin Türkiye olduğunu söyleyebiliriz.

Bu çerçevede Sümerbank (1933), Belediyeler (İller) Bankası (1933), Etibank (1935), Denizbank (1937)
ve Türkiye Halk Bankası (1938) faaliyete geçmiştir. Bu bankacılık yaklaşımının gerekçesini açıklamak açısından
Sümerbank Kuruluş Kanunu’nun gerekçesinden yararlanmak uygun olur. Bu kanunda; tüm ulusal kaynaklardan
yararlanarak sanayileşmenin daha verimli ve uyumlu olarak başarılabilmesi için güçlü bir kuruluşa ihtiyaç du-
yulduğu ve devlet sanayi programında istenen sanayi dallarının ancak bir devlet teşekkülü tarafından gerçek-
leştiriebileceği biçiminde bir gerekçe sunulmaktadır.

77