Page 59 - Tarih Çevresi Dergisi
P. 59
tarih çevresi
3. SELEM AKDİ İLE TÜREV PİYASA ÜRÜNLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
Selem akdi, türev piyasa ürünlerinden forward sözleşmelerle benzerlik göstermektedir. Forward sözleş-
meler, bir tarafın bir emtiayı gelecekteki bir tarihte ve gelecekteki bir fiyattan almak üzere; diğer tarafında sat-
mak üzere anlaştığı ve fiziki teslimat içeren sözleşmelerdir.18 Bu çalışmada türev piyasa ürünlerinden forward
sözleşmeler ile selem akdi karşılaştırılacağından diğer türev piyasa ürünlerine girilmeyecektir. Forward söz-
leşmelerin en temel riski, tarafların yükümlülüklerini yerine getirememe durumudur. Selem akitlerinin mah-
kemelere yansıyan olumsuz yönleri de genelde yükümlülüklerin yerine getirilememesi durumudur. Bu durum,
karşı taraf riski olarak da ifade edilir. Selem akitlerinde, ödeme vade başında olduğundan risk, gelecekte malın
tesliminde ortaya çıkmaktadır. İlave olarak selem akitleri, ticari, tarımsal ve hayvansal ürünlere dayalı yapıl-
dığından hava şartları ya da malın teslim zamanındaki nitelik eksikliği gibi durumlar, uyuşmazlıklara neden
olabilmektedir. Tablo 1’de Selem Akdi ve Forward sözleşmenin benzerlik ve farklılıkları görülebilir.
Tablo 1. Selem Akdi ile Forward Sözleşmenin Karşılaştırılması
Selem Akdi ile Forward
Sözleşmenin Temel Konusu Selem Forward
Sözleşmenin yapılış şekli OTC* OTC
Yapılan sözleşmenin standart özellikleri Belirlidir Yoktur
Teslimat biçimi Vade sonu Vade sonu
Ödeme zamanı Peşin Vade sonu
Vade sonu devredilme durumu Devredilmez Devredilmez
Kredi riski (karşı taraf riski) Vardır Vardır
Kâr ve zararın oluşumu Vade sonu Vade sonu
Sözleşmenin konusu Ağırlıklı Emtialardır Finansal ürünlerdir
Teminat ya da ipotek konusu Kefil ya da teminat Yoktur
Sözleşmenin tarafları Gerçek kişiler Değişmekte
*OTC (tezgah üstü piyasa biçiminde açıklanır)
Tablo 1’de selem ve forward sözleşmeler genel olarak karşılaştırıldığında, beş noktada ağırlıklı olarak
farklılık olduğu görülmektedir. Bunlardan ilki ödeme zamanı ile ilgilidir. Selem akdi, peşin ödeme ile vadeli
mal teslimi ile ilgiliyken; forward sözleşme vade de ödeme ve teslimat ile ilgilidir. Dolayısıyla en temel farklılık
burada oluşmaktadır. Buna karşın her iki sözleşmede vadeli bir anlaşma niteliğindedir. Al-Beshir,19 kitabında
İslam Fıkıh Akademisi’nin (Cidde) dokuzuncu oturumunda selem akdiyle ilgili malların teslimi için kesin bir
süre belirlenmesi gerektiği; ilgili malın nitelik, miktar ve teslimat yerinin açıkça belirtilmesini; fiyatın benzersiz
şekilde tanımlanmış dayanak varlıklara dayanmamasını ve sözleşme yapılırken tam ödeme yapılması gerektiğini
belirtmiştir. Diğer önemli bir farklılık yapılan sözleşmenin standartları ile ilgilidir. Günümüzde forward söz-
leşmeler, tezgâh üstü piyasalarda tarafların belirlemiş olduğu, sözleşme serbestine göre oluşturulurlar. Selem
akitlerinde ise farklı bir durum olduğu hem Darendeli Hamza Efendinin risalesinde hem de örnek olarak ince-
lenen sözleşmelerde görülmüştür. Bunun temel nedeni selem akitlerindeki sözleşmeye konu ürünlerin emtia
ağırlıklı olmasındandır. Dolayısıyla teslim zamanında malın niteliği ile ilgili sıkıntılara bağlı olarak tartışmalar
ya da anlaşmazlıklar yaşanabilmektedir. Halbuki günümüz forward sözleşmeleri kur, faiz ya da diğer finansal
ürünleri kapsayan daha standart ürünlerdir. Ayup,20 kitabında selem konusunda emtianın iyi tanımlanması,
ancak belirli bir çiftlik, ağaç veya bahçe birimine özgü olmaması gerektiği konusunda da fikir birliği olduğunu
açıklamıştır. İlave olarak akitte, her iki takas maddesinin de aynı olduğu buğdaya buğday, patatese patates ya
da selem ile satılacak malın altın, gümüş veya herhangi bir para birimi gibi para mahiyetinde olmaması gerek-
tiğini vurgulamıştır. Diğer bir şart olarak forward sözleşmelerde en kısa ya da uzun vade konusunda herhangi
18 Eugene F. Brigham and Joel F. Houston, Fundamentals of Financial Management, (USA.: Harcourt College Publishers, 9. Edition, 2001), 802.
19 Muhammad Al- Bashir Muhammad Al-Amine, Risk Management in Islamic Finance: An Analysis of Derivatives Instruments in Commodity Mar-
kets, (Boston: Brill’s Arab and Islamic Laws series, 2008).
20 Muhammad Ayub, Understanding Islamic Finance, (England: John Wiley & Sons Ltd., 2007), 244.
57
