Page 56 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Osmanlı Dönemi Türev Piyasa Örneği

Olarak Selem Akdi ve Tartışmaları1

Cantürk Kayahan*

İrfan Görkaş**

GİRİŞ

İslamî finans anlayışının temeli, ticareti teşvik etmek ve üretim sürekliliğini sağlamaktır. Özellikle pa-
ranın ticari amaçlar doğrultusunda kullanımı ve faiz yasağı anlayışı, İslamî finans anlayışının temel çizgilerini
oluşturur. İslamî finans ürünleri, geçmişten bugüne çok çeşitli isimler altında kullanılmıştır. Örneğin sukuk,
murabaha, mudâraba, müşâreke, tekafül ve selem bunlardan ilk akla gelenlerdir. Dolayısıyla İslamî finans ürün-
leri sadece “ribâ ve zekât” gibi uygulamalar anlaşılmaması, onların diğer ürünlerle bir bütün olarak görülmesi,
gelecek finansal mimari ve işleyişi açısından önemlidir. Osmanlı dönemi finans sisteminde temel dayanak
İslam medeniyet anlayışı olması sebebiyle, İslamî finans, toplumsal işlemler ve ticaret Arapça kaynaklar üze-
rinden yürütülmüştür. Ancak hem dilsel hem de ticari konularla ilgili uyuşmazlıkların çözümü konusundaki
yetersizlikler, toplumsal uygulamaların ve ticaretin dayanak dilinin İslamî esaslar doğrultusunda Türk dilinde
olması tartışmalarını da beraberinde getirmiştir. Örneğin Darendeli Hamza Efendi, “bugüne kadar Osmanlıda
ibadet ve inanç üzerine birçok konuda Türkçe eserler hazırlandı. Ancak ticaret ve ribâ gibi konularda meşhur
ve yaygın kullanılan Türk dilinde eserler olmadı2” biçimindeki açıklamasıyla risalesini Türkçe kaleme aldığını
belirtmiştir. Osmanlı döneminin önemli müderrislerinden Hamza Efendi’nin yaptığı bu açıklamalar, ilgili dö-
nemde ticari hayatın işleyişine yönelik uygulama kurallarına dair ihtiyacı da göstermektedir.

Bu çalışmada Osmanlı dönemi ticari ilişkilerinde yaygın olarak kullanıldığı anlaşılan, Darendeli Hamza
Efendi’nin risalesinde belirlediği Selem ilkeleri dikkate alınarak, “Selem Akdi” ile “günümüz Türev Piyasa”
ilişkisi değerlendirilecek olup, literatürdeki çalışmalardan farklı olarak, ilgili dönemdeki “İstanbul ve Bap Mah-
kemesi Örnek Hükümleri” üzerinden yorumlamalar ve tartışmalar yapılacaktır.

1. SELEM AKDİ VE TÜREV PİYASA İLİŞKİSİ

Selem bir sözleşmedir (akd). Selem sözleşmesi (akdi), Türkiye Diyanet Vakfı’nın İslam Ansiklopedi-

* Prof.Dr., Afyon Kocatepe Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İngilizce İşletme Bölümü Prof., University of Afyon Kocatepe, Faculty of
Economics and Administrative Sciences Deparment of Business Administration (English) Afyonkarahisar, Turkey • ckayahan@aku.edu.tr
** Prof. Dr., Afyon Kocatepe Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Felsefe ve Din Bilimleri Bölümleri Prof., University of Afyon Kocatepe, Faculty of
Theology Department of Philosophy and Religious Sciences Afyonkarahisar, Turkey • igorkas@aku.edu.tr

1 Bu çalışma, 2023 yılında Kocatepe İslami İlimler Dergisi Cilt: 6 Özel Sayısında yayınlanmıştır. Makale erişim linki:
https://doi.org/10.52637/kiid.1353169

2 Hamza Efendi, Risale fi’l-bey’i ve’ş-şira, AÜ.İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, No. 36003.
3 Bilal Aybakan, “Selem”, DİA, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009), 36/402-405; https://islamansiklopedisi.org.tr/selem(16.03.2023).

54