Page 74 - Layout 1

tarih çevresi

Bu tür problemlerin hesabını sistemli bir şekilde Carnap vermeye çalışacaktır. Carnap, bu aşamada
dolaylı doğrulama kavramını öne sürer. Ona göre “Doğrudan doğrulanamayan bir önermenin, bu önermeden
tümdengelimle çıkarılan doğrudan doğrulanabilir önermelerin, diğer bazı önceden doğrulanmış önermelerle
birleştirilerek doğrulanması işlemine dolaylı doğrulama denir.” (Carnap, 1996, s.5). Carnap’ın da belirttiği gibi
dolaylı doğrulama, doğrulanmış bir önermeyle, diğer önermeler arasın- da mantıksal ilişkiler kurarak yapılan
işlemlerdir. Dolaylı doğrulama için Carnap’ın verdiği örnek incelenirse:

Carnap’a göre “Bu anahtar demirden yapılmıştır” önermesini doğ- rulamanın çeşitli yolları vardır,
bunlardan birinin de anahtarın mıknatısa yaklaştırıldığında çekilmesi sonucu elde edilen veridir (Carnap, 1996,
s.33). Dolaylı olarak yapılan doğrulama işleminde aşağıdaki gibi akıl yürütülür.

Öncüller: P1: “Anahtar demirden yapılmıştır.” (Doğrulanacak önerme)

P2: “Demirden bir nesne mıknatısa yaklaştırıldığında çekilir.” (Doğrulanmış bir fizik yasası)

P3: “Bu nesne-çubuk-bir mıknatıstır.”(doğrulanmış bir önerme)

P4: “Anahtar nesneye yakın konulmuştur.” (Bu şu anda bizim gözle- mimizle doğrudan doğrulanan
önermedir.)

Sonuç: P5: “Anahtar şimdi nesne tarafından çekilecektir.”

Yukarıdaki örnekte de belirtildiği gibi P1 önermesinin doğrulanma işlemi P5 önermesine bağlıdır. P5
önermesi aslında bir öncül biçiminde sunulmaya çalışılmıştır. P5 önermesinde, anahtar nesne tarafından çe-
kilirse P1 önermesi doğrulanmış oluyor. Aksi durumda ise yanlışlanmış olur (Carnap, 1996, s.12). Carnap,
burada K. Popper’a (1902-1994) da yol göstermiş olacak ki P1 önermesinin, tek bir gözlemle
doğrulanamayacağını; buna karşın tek bir gözlemle yanlışlanabileceğini belirtmiştir (Carnap, 1996, s.12). Çünkü
doğrulama bağlamında P1 önermesinden çıkartılabilecek önermelerin sayısı kontrol edilebilir sayıda değildir.
Carnap’ın da ifade ettiği gibi (1996)

(…) Mıknatıs deneyi sürdürülerek, aynı ya da benzer öncüllerden P5’e benzer sonuçlar elde
edilebilir. Aynı şekilde sınama tamamen başka araçlarla da örneğin elektrik, mekanik, kimyasal
ya da optik araçlar kullanılarak yapılabilir. Neticede eğer tüm bu sınama sonuçları olumlu ise,
P1 önermesinin kesinliği yavaş yavaş artar ve belli kesinlik derecesine ulaşır; fakat tam kesinliğe
(absolute certainty) ulaşılamaz. Böylece gelecekte hep olumsuz bir gözlemle karşılaşma olanağı
olduğu için P1 önermesi hep bir hipotez olarak kalmaktadır (s.12-13).

Carnap, bu örnekle birlikte dolaylı doğrulama anlayışının birtakım çıkmazlara işaret ettiğini fark

73