Page 70 - Layout 1

tarih çevresi

Mantıkçı Pozitivistler ve Bilimsellik Ölçütü*

Prof. Dr. Ercan SALĞAR**

Giriş

Bilimsellik ölçütü problemi, bilim ile bilim olmayanın nasıl ayırt edilmesi gerektiğine yönelik bir
sorundur. Bu sorun özellikle 20. yüzyılın ilk başlarında Eukleides-dışı geometrilerin, Görelilik ve Kuantum
teorilerinin ön plana çıkması ile kendini göstermiştir. Söz konusu teoriler ve gelişmeler, geleneksel anlamda
kabul edilen bilim tasarımının değişmesine neden olduğu gibi bilim ve metafiziğin öğelerini de ayırt
edilemeyecek ölçüde yakınlaştırmıştır. Buna göre, geometri alanında Eukleides-dışı geometrilerin ortaya çıkması,
sabit bir evren anlayışının ve bu evrene ilişkin düşünce formlarının değişebileceğini gösterirken, Kuantum ve
Görelilik teorileri ise evreni mekanik modelin kavramlarıyla değil, soyut matematiksel kavramlarla açıklar.

Bütün bu gelişmeler, açıkça bir tarafta öteden beri alışık olunan bilim anlayışının değişmesi gerektiğine
işaret ederken diğer tarafta ise gerçekte neyin bilim neyin bilim olmadığı sorusunu da gün yüzüne çıkarır. Diğer
bir deyişle, bu dönemde teorik fizikle birlikte ortaya çıkan teorik terimlerin (elektron, kuark ve atom gibi benzeri
terimlerin) metafiziksel kavramlardan nasıl ayırt edilebileceği sorunsalı, düşünürler için başlıca uğraş olur. Bu
nedenle, 20. Yüzyılın başlarında bilimsel olanın anlaşılması için bilim ile bilim olmayan arasına sınır çekme
gerekliliği ortaya çıkmıştır (Rossi, 2008, s. 38).

Bu süreçte bilimsellik ölçütü sorununu ele alan ve bir çözüm önerisi sunan, ilk düşünür ve akımın,
Viyana Çevresi47 olarak da bilinen Mantıkçı Pozitivistler olduğu söylenebilir. Bu akım, Moritz Schlick’in
etrafında toplanmış bir grup düşünür ve bilim adamından oluşmuştur. Bunlar arasında Frederich Waismann,
Rudolf Carnap, Hans Hann, Kurt Gödel, Otto Neurath, Hans Reichenbach, gibi düşünürler sayılabilir. Ayrıca
çevre toplantılarına doğrudan katılmayan, fakat fikirleriyle katkıda bulunan L. Wittgeinstein, B. Russell ve G.
Frege gibi filozofları da bu bağlamda anmak doğru olacaktır (Hızır, 2007, s.124-125).

* Bu makale, 2012 yılında Dört Öğe adlı dergide “Mantıkçı Pozitivistlerde Sınırlandırma Ayracı Olarak Doğrulanabilirlik”

başlığı ile yayınlanan yazının güncelleştirilmiş halidir.
** Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü¨ , Bilim Felsefesi ve Bilim Tarihi Anabilim Dalı,
ercan.salgar@selcuk.edu.tr, ORCİD: 0000-0002-4452-6413.
3 Çevre düşünürleri deyimi ile kastedilen Viyana Çevresi veya Mantıkçı Pozitivist adlandırmalarıdır. Ayrıca belirtmek
gerekir ki bu bilim adamlarının başlattığı harekete daha sonraları Neopozitivistler, Mantıkçı Pozitivistler ve Mantıkçı
Deneyciler gibi isimler verilmiştir. Bu isimlerin hepsi son çözümlemelerde aşağı yukarı aynı anlama tekabül etmektedir.
Fakat bu yakıştırmalardan ilk göze çarpan kuşkusuz mantıkçı deneycilik olacaktır. Çünkü ilerleyen bölümlerde de görüleceği
gibi bu akımı karakterize eden görüşler her şeyden önce deneyci bir anlayış ile mantıkçı bir yaklaşımın kaynaşması sonucu
oluşmuştur. Ayrıca bkz. Rossi, a.g.e, s. 37.

69