Page 21 - Layout 1

tarih çevresi

Cumhuriyet Dönemi’nde Astronomi ve Uzay Çalışmaları:
Türkiye’nin 100 Yıllık Uzay Macerası

Prof. Dr. Yavuz UNAT*

Cumhuriyet Dönemi’nde Astronomi

Yayın bazında 1933 öncesinde astronomi çalışmaları yok denecek kadar azdır. 1867 yılında, Fransız
mühendisi Coumbary’nin girişimleriyle bir gözlemevi kurulmuş, 1910 yılında gözlemevi Mehmed Fatin
Gökmen tarafından yeniden yapılandırılmış ve 1911 yılında Kandilli Gözlemevi adıyla çalışmalarına başlamıştı.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında astronomi faaliyetleri sürdürülmesine karşın, Cumhuriyet Türkiye’sinde kurumsal
astronomi çalışmaları 1933 üniversite reformundan sonra başlamıştır.

1933 üniversite reformu ile, Türkiye’de astronomi çalışmaları İstanbul Üniversitesi’nde yabancı bilim
adamları tarafından yeniden şekillendi. Yabancı uyruklu bilim adamları, çalışmalarına ve katkılarına 1967 yılına
kadar devam ettiler. Türk astronomları ise, ilkin tez çalışmalarıyla bu alanda çalışmaya başladılar. İlk yurt dışı
bilimsel makale ise 1935 yılında yayımlandı.

Türkiye’de modern astronominin gelişmesinde yabancı astronomların rolü büyüktür. Bu bağlamda ilk
önemli katkı Berlin Postdam Gözlemevi’nde çalışmış olan ve Einstein’ın özel görelilik teorisini de astronomiye
uygulamak için de çalışmalar yapan Ord. Prof. Dr. Erwin Finlay Freundlich tarafından yapılmıştır. 1933-1934
ders yılı başında Freundlich, İstanbul Üniversitesi’ne Heyet Enstitüsü ve Kandilli Rasathanesi Müdürü olarak
Ordinaryüs Profesör unvanı ile davet edilmiş, 1937 ders yılı sonunda İstanbul Üniversitesi’nden ayrılmıştır.
Türkiye’de bulunduğu süre içerisinde Freundlich’in denetiminde Nüzhet Gökdoğan ve Paris Pişmiş
doktoralarını yapmışlardır. Bu çalışmalar Fen Fakültesi’nin 1 ve 2 numaralı doktoralarıdır. Gökdoğan’ın tezi,
Contributions aux recherches sur l’existence d’une matière obscure interstellaire homogène autour du Soleil
(Güneş’in Etrafında Yıldızlar Arası Karanlık Homogen Bir Maddenin Mevcudiyetine Dair Araştırmalar, 1937),
Pişmiş’in tezi ise On the interpretation of K term (K-haddinin İzahına Dair Araştırma – Galaksinin Kinematiği
ve Dinamiği 1938) adıyla hazırlanmıştır. Gökdoğan daha sonra Türkiye’de astronomi çalışmalarında öncü rol
oynayacak, Pişmiş ise 1938’de Meksika’ya giderek çalışmalarını orada sürdürecektir.

Freundlich’in yardımcısı olmak üzere Türkiye’ye gelen ve çalışmaları sonucunda Ordinaryüslüğe kadar
yükselen W. Gleissberg de Türkiye’deki astronomi çalışmalarında öncü olmuştur. 1934 yılında İstanbul
Üniversitesi’ne gelen Gleissberg, 1958’de biten mukavelesini yenilemek istemediğini bildirmiş ve aynı yıl

* Kastamonu Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Felsefe Bölümü. yunat@kastamonu.edu.tr

20