Page 17 - Layout 1

tarih çevresi

olurdu?” “… öyle gibi geliyor …”36

Bu haliyle bir düşünce deneyi izlenimi yaratsa da Galileo buradaki düşüncelerinden hareketle kendisine
deney için eğik düzlem yaptığı veya yaptırdığı bilinmektedir. Buradaki anlatımıyla bir idealizm örneği veren
Galileo, düşen nesnelerin gittikçe artan bir hızla düştüklerini ve bu nedenle düşüş hızlarını ve sürelerini doğal
ortamlarda incelemenin zorluğunu yenmek için özel bir düzenek hazırlamıştır. Burada amaç hareketi bir eğik
düzleme taşımak suretiyle onu yerçekiminden daha küçük bir ivme altında inceleyebilmek ve aynı zamanda
süreyi de daha rahat ölçebilmektir.37 Galileo deney için düzgün bir tahta alıyor. Tahtanın ortasını oyuyor. Oyuğu
parşömen kağıdıyla kaplıyor. Bu oyuk içerisinde kolayca yuvarlanacak metal (bronz) bir top yapıyor.
Sürtünmeyi en aza indirgemek için de metal topu da iyice parlatıp, pürüzsüz hale getiriyor. Zamanı ölçmek
için de su saati (önceleri nabzını tutarak ölçüm yapıyordu) kullanıyor. Daha sonra, uzaklık ile zaman arasında
kurduğu kuramsal ilişkiyi, topu, kalas uzunluğunun dörtte birinden, sonra yarısından, üçte ikisinden vs.
yuvarlamak yoluyla her iniş için harcanan zamanı ölçerek sınıyor. Sonuçta topun, kalas boyunun dörtte birine
erişmek için, tamamından inmesinin gerektirdiği zamanın yarısını kullandığını38 belirliyor. Yani değişik
mesafelerde zamanı ölçerek, başka bir deyişle topun hangi mesafeyi ne kadar zamanda yuvarlandığını hesap
ederek, S=1/2gt² formülünü, yani serbest düşme yasasını elde ediyor. Bu aynı zamanda serbest düşme yasasının
deneysel yoldan kanıtı da olmaktadır.

Galileo’nun söz konusu kitabında ele aldığı bir diğer konu da düzgün doğrusal ve sabit ivmeli iki
hareketin birleşmesinden oluşan ve bilim tarihinde fırlatılma hareketi (Projectail Motion) olarak yer verilen
harekettir. Kitabının Fırlatılan Nesnelerin Hareketi başlıklı bölümünde şunları belirtmektedir:

“Önceki sayfalarda düzgün doğrusal hareketin ve tüm eğik düzlemler boyunca doğal olarak hızlanan
hareketin özelliklerini tartıştık. Şimdi, hareketi bu iki hareketten, yani biri düzgün doğrusal diğeri de
sabit ivmeli hareketten oluşan bir cisme ait olan özellikleri ortaya koymayı öneriyorum; bilinmeye
değer olan bu özellikleri katı bir şekilde göstermeyi öneriyorum. Bu, fırlatılan bir nesnenin hareketinden
görülen hareket türüdür; kökeninin aşağıdaki gibi olduğunu düşünüyorum: Sürtünmesiz yatay bir
düzlem boyunca fırlatılan herhangi bir parçacık düşünün; o zaman, önceki sayfalarda daha ayrıntılı
olarak açıklananlardan biliyoruz ki, bu parçacık, düzlemin sınırları olmaması koşuluyla, aynı düzlem
boyunca düzgün ve sürekli bir hareketle hareket edecektir. Ancak düzlem sınırlı ve yükseltilmişse, ağır
olduğunu düşündüğümüz hareketli parçacık, düzlemin kenarından geçerken, önceki düzgün doğrusal
ve sürekli hareketine ek olarak, kendi ağırlığı nedeniyle aşağı doğru bir eğim kazanacaktır; böylece

36 Richard S. Westfall, The Construction of Modern Science Mechanisms and Mechanics, Cambridge: Cambridge
University Press, 1977, s. 17-18.
37 Harré, s. 74-75; J. D. Bernal, Modern Çağ Öncesi Fizik, Çeviren: Deniz Yurtören, Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim
Kitapları, 1995, s. 201-202.
38 Harré, s. 76.

16