Page 49 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

anlamlarına geldiği belirtilmiştir.

Ancak asıl önemlisi bu dönem kitaplarında “kambiyo”nun iki türü bulunduğunun belirtilmesi ve bu iki türün
ayrı ayrı ele alınmış olmasıdır. Buna göre “kambiyo” kavramı, esasında “küçük kambiyo” ve “büyük kambiyo”
olarak adlandırılan iki farklı muameleyi ifade eden bir kavramdır.

1. Küçük Kambiyo (Elden Ele Kambiyo)

“Küçük kambiyo” veya “elden ele kambiyo” adı verilen muamelede her iki taraf ellerinde bulunan nakdi diğe-
rine vererek mübadele işlemini derhal ve “meclis-i akd”de11 icra ederler12. Kambiyonun bu türünün fıkıhtaki
“bey-i sarf”a tekabül ettiğine ayrıca işaret edilmiştir13. Zira ıstılahî olarak “nakdi nakde bey etmek”14 şeklinde
tarif edilen “bey-i sarf”ta “tekabuz” şartı arandığından15, başka bir deyişle akdin her iki tarafının da akde konu
nakdi meclis-i akdde kabzetmesi şart olduğundan, bey-i sarf da küçük kambiyo muamelesine tekabül etmektedir.

Küçük kambiyo muamelesinin bir özelliği de değişime konu nakdin farklı türden olması, “cinsen veya nev’an
birbirinin gayri” bulunması şartıdır16. Bu bakımdan “kambiyo”nun yukarıda işaret ettiğimiz ve “iki ayrı ülke
parasının birbiriyle değiştirilmesi” şeklindeki yaygın anlamının esasen küçük kambiyo muamelesinin ayırt
edici bir özelliği olduğunu belirtmek gerekir.

2. Büyük Kambiyo

“Kambiyo”nun, “kambiyo senetleri” kavramına aktarılan anlamına da kaynaklık eden diğer türü ise “büyük
kambiyo” olarak adlandırılmaktadır. Bu kambiyo muamelesinde sözleşme taraflarından birinin meclis-i akdde
verdiği paranın17, diğer tarafça başka bir yerde ödenmesi taahhüt edilmektedir18. Bu itibarla bu işleme “mahalden
mahalle vaki olan kambiyo” da denilmektedir19, 20. İşte “kambiyo senedi” kavramında kullanılan kambiyo tabiri

tarifini takiben Fransızca karşılığı olan “change” kelimesi ayrıca zikredilmiştir, Ch. Lyon-Caen/L. Renault, Rehber-i
Hukuk-ı Ticaret, ter. Lütfi ibnü’l-Hakkı, C. I, İstanbul, Matbaa-i Amire, 1327, s. 56.
9 Vitinos, s. 5; Nazaret Hilmi, s. 387-388; Mehmed Celaleddin, s. 378.

10 Mehmed Celaleddin, s. 82.

11 Bu terimin “Akdi oluşturan irade beyanlarını içeren görüşme ve müzakerelerin cereyan ettiği yer ve zaman anlamında
fıkıh terimi” şeklindeki tarifi ve terime ilişkin açıklamalar için bkz. Bilal Aybakan, “Meclis” maddesi, İslam Ansiklopedisi
(https://islamansiklopedisi.org.tr/meclis—fikih) (Çevrimiçi: 04.12.2024).

12 Vitinos, s. 5; Nazaret Hilmi, s. 388; Ahmed Reşid, s. 107; Kazım, s. 37; Lyon-Caen/Renault, s. 56; Mehmed Cela-
leddin, s. 82, 378.
13 Vitinos, s. 5; Nazaret Hilmi, s. 388; Ahmed Reşid, s. 108; Mehmed Celaleddin, s. 82, 378.

14 Ahmed Reşid, s. 108.

15 Vitinos, s. 5; Nazaret Hilmi, s. 388; Ahmed Reşid, s. 108; Mehmed Celaleddin, s. 378.

16 Vitinos, s. 5; Nazaret Hilmi, s. 388; Ahmed Reşid, s. 108; tırnak içindeki ifade için bkz. Mehmed Celaleddin, s. 379.

17 Yanlış anlamaları önlemek adına, burada bahsi geçen “para verme” olgusunun esasen oldukça geniş bir anlamda kulla-
nıldığını belirtmek gerekir. Bu bakımdan konuya ilişkin Mehmed Celaleddin’in şu açıklamalarını aktarmakla yetiniyoruz:
“Mamafih bu nevi kambiyo muamelesinin inikadı bir tarafın mutlaka akçe vermesine ve peşin olmasına mütevakkıf değildir.
Para yerine eşya verebileceği gibi, gerek akçenin ve gerek eşyanın muahharan i’tası taahhüt edilmesi dahi caiz olur.
Kezalik iki şahıs beyninde bir hesaptan mütevellit matlup dahi kambiyo muamelesine esas olabilir.”, Mehmed Celaleddin,
s. 379-380; bu yönde ayrıca bkz. Vitinos, s. 6-7.
18 Vitinos, s. 5; Nazaret Hilmi, s. 388; Ahmed Reşid, s. 107; Kazım, s. 37; Lyon-Caen/Renault, s. 56; Mehmed Cela-
leddin, s. 82-83.
19 Vitinos, s. 5; Nazaret Hilmi, s. 388; Ahmed Reşid, s. 107; Kazım, s. 37. Lyon-Caen/Renault ise kambiyo muame-
lesinin bu ikinci türüne “kambiyo keşidesi” demektedir, s. 56.
20 Dönem yazarlarına göre batı hukukunda küçük kambiyo ile büyük kambiyo arasında bir mahiyet farkı mevcut değildir;
her ikisi de temelde kambiyo muamelesidir. Halbuki, yukarıda da aktarıldığı üzere, batı hukukundaki “kambiyo” kavra-
mının fıkıhtaki karşılığı olan “sarf” muamelesinde tekabuz şartı arandığından, bu şartın sağlanmadığı büyük kambiyo

47