Page 69 - Layout 1

tarih çevresi

21. Yüzyılda İlaç Keşfi: Temel İlkeler*

Prof. Dr. Şefik Şanal Alkan**

İlaç keşfi çabalarının uzun tarihi kabaca üç gurupta toplanabilir:
“Eski yöntemler” de ilaçlar insan vücudunda denenerek, “şans eseri” bulunmuştur.
“Geleneksel ilaçbilim yöntemleri” (Classical pharmacology) de ise ilaçlar, tarama (screening)
yöntemiyle bulunur. Bunun için de ya tüm hücre ya da moleküler tarama yöntemleri kullanılmaktadır.
“Karşıt ilaçbilim yöntemleri” de ise (reverse pharmacology), önce moleküler hedef belirlenir, ilaç adayı
maddelerin bu hedef üzerindeki etkisi taranır.
Bu konuşmamda önce geleneksel ilaç keşfinin başarılı yönlerini, sonra günümüzde ilaçbiliminin ve
sanayinin sorunlarını tartışacağız. Daha sonra, karşıt ilaçbilimi üzerine yoğunlaşıp, 21. yüzyılda uygulanan
yenilikler (innovation) üzerinde duracağız.
Geleneksel ilaç sanayinin araştırma ve geliştirme (ARGE) için yılda 50 milyar dolar harcadığı
bilinmektedir. Büyük şirketler, gelirlerinin yaklaşık %10--15’ ini ARGE’ ye yatırırlar. Günümüzde, çeşitli
hastalıklara sağaltım sağlayan ilaçlar bulunmuştur. İlaçbiliminin insan ömrünü uzamasına olan katkısı
küçümsenemez. Ancak, geçmişte iyi isleyen bu başarılı sistem, günümüzde büyük sorunlar yaşamaktadır. Her
yıl giderek daha fazla yatırım yapıldığı halde, hastaya ulaşan yeni ilaç sayısında artış görülmemektedir.
Günümüzde tüm ilgili kesimler bunun nedeni üzerinde önemle durmaktadır ((Paul et al. 2010). Yapılan yeni
bir araştırmada 1950 den bu yana toplam 1200 çeşit ilaç bulan/geliştiren şirketlerin yeni buluş kayıtları
incelendiğinde ortaya şu sonuç çıkmıştır: Yapılan ek yatırımlara karşın, yarım asırdır, bulunan yeni ilaç sayısı
hep sabit kalmıştır
(Munos, B. 2009, Kaitin 2010). Bu durum, kullanılmakta olan ARGE modelinin son sınıra ulaştığını ve
daha verimli olamıyacağını göstermektedir (Paul et al. 2010).
Şimdi günümüzde ilaç sanayinde kullanılmakta olan ARGE modeline bir göz atalım: Bu modele göre
ilaç bulma ve geliştirme ortalama 15 yıl sürmektedir. Ve son rakamlar, hastaya ulasan bir ilacın maliyetinin
ortalama 1.3 milyar doları bulduğunu göstermektedir (Kaitin 2010, Herper 2010). Şekil 1’de gördüğünüz 8
evreyi aslında iki grupta toplayabiliriz. İlk kısma klinik--öncesi araştırma (AR), ikinci kısma ise ilaç geliştirme
(GE) denebilir.

* Bu makale 2013 yılında Antalya’da yapılan konuşmadan derlenmiştir
** Alkan Consulting, Basel, Switzerland sefik.alkan@gmail.com

67