Page 88 - Layout 1

tarih çevresi

devlet tarafından açılan resmi kurumlar olarak değil genellikle devlet adamları ve şahısların vakıf sistemi içerisinde
toplum hizmetine sundukları sosyal yardım kuruluşları biçimindedir (Yavuz, 1988: 123).

19. YÜZYILDAKİ OSMANLI’DAN CUMHURİYET DÖNEMİNE

İlk Yasal Metinler ve İdari Birimler

Bu dönemde, en başta enfeksiyon hastalıkları olmak üzere pek çok sağlık sorunu ile baş etmek zorunda
olan halk, her türlü bilim dışı kurum ve davranıştan şifa aramak zorunda kalmıştır. Diğer tüm konularda

olduğu gibi, sağlık alanında da 19. Yüzyıl’ın ikinci yarısından sonra Batı’ya yönelim göze çarpmaktadır.
Böylece, devlet eliyle yürütülen sağlık hizmetlerinin, saray ve ordu ile kısıtlı olan kapsamı genişletilmeye
başlamış, yaygın kitlelere hizmet götürme anlayışının ilk adımları atılmıştır. Hekimbaşı kurumu 1849’da
kaldırılmış ve bu kurumun yetkileri 1850 yılında kurulan Tıbbiye Nezareti’ne bırakılmıştır. 1862’de hekimlik
uygulamaları ile ilgili bir nizamname yayımlanarak, hekimlik yapabilmek için tıp okullarından mezun olma
koşulu getirilmiştir. 1867’de yayımlanan, İdare-i Umumiye-i Vilayat Nizamnamesi’nde, genel idari yapıda sağlık
örgütlenmesine de yer verilmiştir (Akyay, 1982). Yaygın kitlelere sunulacak sağlık hizmetleri ile ilgili ilk merkezi
birim 1870’de , Mekteb-i Tıbbiye Nezaretine bağlı Nezareti Tıbbiye-i Mülkiye adı ile, kurulmuştur (Fişek,
1983). 1871’de ise, İdare-i Umumiye-i Tıbbiye-i Mülkiye Nizamnamesi ile Sıhhiye Müfettişlikleri ve Memleket
Tabiplikleri kurularak yaygın örgütlenmenin hukuki yapısı oluşturulmuştur. 1906’da Meclis-i Maarifi Sıhhiye
kurulmuş ve bu meclis 1908’de Meclis-i Umuru Tıbbiye-i Umumiye ismini alarak, günümüzdeki genel müdürlüğe
eşdeğer olan bir statüye kavuşturulmuştur. Bu genel müdürlüğün örgütlenmesinde ise, İtalya’daki sağlık
örgütlenmesi emsal alınmıştır. Genel müdürlük 1914’de Dahiliye Nezaretine bağlanmış ve Dahiliye Nezareti’nin
adı Dahiliye ve Sıhhiye Nezareti’ne çevrilmiştir (Akyay, 1982). Böylece, yaygın kitlelere götürülen sağlık
hizmetleri İçişleri Bakanlığına bağlı bir genel müdürlük gözetiminde yürütülen devlet görevi olma özelliğine
kavuşmuştur (Akdur, 2000: 11). Sağlık hizmetlerini yönetme görevi 1914 yılında kabul edilen bir kanun ile
Dâhiliye Nezareti’ne (İçişleri Bakanlığı) bağlı olarak kurulan Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiye’sine yani Sağlık
İşleri Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir. İlk Genel Müdür Dr. Besim Ömer Paşa olup, Dr. Esat Paşa, Dr. Adnan
Adıvar ve Abdullah Cevdet bu dönemde Genel Müdürlük yapan tanınmış hekimler arasında yer almaktadır.

Osmanlıda ilk belediye, 1854’te merkezi hükümete bağlı olarak kurulmuştur. Belediyeler daha sonra sağlık
alanında da görev üstlenmişlerdir. Ardından 1861’de Belediye Tabipliği Tüzüğü ile Belediye Sağlık Örgütü
kurulmuştur. Belediye sağlık personelinin atama ve benzeri işleri ile uğraşmak, yurt dışında eğitim alan
doktorlara Osmanlıda hekimlik yapma izni vermek ve eczane ruhsatı vermek gibi görevleri yerine getirmek
üzere Cemiyeti Tıbbiye-i Mülkiye (1869) kurulmuştur. Bu örgüt günümüzdeki Sağlık Bakanlığı’nın temeli
olarak da kabul edilmektedir. Osmanlı Devleti’nde belediyelerin halka sağlık hizmeti vermeye başlaması 7
Temmuz 1870’de “Tababet-i Belediye’nin İcrasına Dair Nizamname”nin yürürlüğe girmesiyle olmuştur. Bu
nizamname ile belediyelerin sağlık personeli tayini ve dışarıda tıp eğitimi alanlara çalışma izni verme esasları
tespit edilmiştir. Yine 1870 yılında yürürlüğe giren “İdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi” de belediye
meclislerinde müşavir üye olarak bir hekimin yer almasını ön görmektedir. Bazı önemli liman şehirleri ve
merkezleri hariç olmak üzere belediyelerin bu dönemde kendi bütçeleriyle sağlık kurumları inşa edemedikleri
ne yazık ki bilinen bir gerçektir. Bu konuda başarılı olan bölgelerde ise başarının nedeni hükümetin özel
çabalarının yanı sıra yabancı misyonların faaliyetleri olmuştur (Çavdar ve Karcı, 2014: 260).

Mem leket Ta b i p l i k l e r i ’ n d e n Hü k ü met Tabipliklerine ve Sağlık Müdürlüklerine Geçiş

86