Page 86 - Layout 1

tarih çevresi

13. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Türk Sağlık Sisteminin

Gelişim Süreci Üzerine Bir Derleme*

Prof.Dr.Umut BEYLİK, Doç.Dr.İbrahim Halil KAYRAL, Doç.Dr.Ümit ÇIRAKLI

GİRİŞ

Sağlık hizmetlerini iyileştirme uğraşı, kalite gereksinimi ile finansman çıkmazı değişimi zorunlu kılmakta,
bu süreç sadece Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde değil, gelişmiş ülkelerde de temel ve öncelikli gündem
maddesi olmaya devam etmektedir. Bu gerçek, sağlık hizmetleri sunumu konusunda bütün dünyanın sürekli
arayışlar içinde olmasına neden olmaktadır. Türk Sağlık Sistemi’nde bu arayış ilk olarak Anadolu Selçukluları
döneminde başlamış, Osmanlı’nın kuruluş ve büyüme dönemlerinde durağanlaşmış, 19. Yüzyılın ilk
çeyreğinden itibaren sağlık hizmetlerinin kurumsallaşması ve yaygınlaştırılması çabaları hızla artmaya
başlamıştır. Sağlık hizmetlerini iyileştirme çabası özellikle cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren de
hükümetlerin önemli gündem konusu olmuştur. Son birkaç on yıldır ise sağlık sistemi üzerine köklü değişiklikler
yapılarak sağlık hizmetlerinin daha etkin ve etkili yönetimi hedeflenmiştir.

Türk sağlık hizmetlerinin gelişim süreci bu çalışmada 5 ayrı dönemde ele alınmıştır. Dönemler ya
birbirine benzer özellik arz etmekte ya da keskin değişim ya da reformların sistem üzerinde önemli etkiler
bırakması ayrı olarak ele alınması gerektiği düşünülmüştür. Özetlenmeye çalışılan süreç yaklaşık 900 yıllık
Türk Sağlık Tarihini kapsaması nedeniyle gelişmeler mümkün olduğunca önem dereceleri oranında ele alınmaya
çalışılmıştır. Bu kapsamda Türk Sağlık Sisteminin gelişim

süreci sırasıyla: i) Anadolu Selçukluları ve 19. Yüzyıla kadar Osmanlı Dönemi, ii) Cumhuriyet Dönemine
kadar Osmanlı Dönemi, iii) Cumhuriyet Dönemi, iv)

21. Yüzyıla kadar Atatürk sonrası dönem ve v) 21. Yüzyıl başları şeklinde incelenmiştir.

ANADOLU SELÇUKLULARI VE 19. YÜZYILA KADAR OSMANLI DÖNEMİ

Türklerde, Anadolu Selçukluları dönemine kadar neredeyse sağlık sisteminin varlığından dahi bahsetmek
pek mümkün olmayıp Anadolu Selçuklu Devleti’nden itibaren giderek ortaya çıkmaya başlayan ve güçlenen
bir sağlık yapılanması ve sistemi göze çarpmaktadır. Hekimlik eğitimi usta çırak ilişkisi ile yürütülmekte,
kurumsal sağlık hizmetleri ise vakıflar eli ile yürütülen darüşşifalar aracılığıyla sunulmaktadır. Devletin sağlık
sisteminde tüm hekimlerin ve darüşşifaların bağlı bulunduğu, “hekimbaşı” olarak adlandırılan ve hükümet
başında bulunan büyükler arasında sayılan bir görevli vardır. Selçuklularda ilk oluşturulan sağlık kuruluşu,
1206 yılında Kayseri’deki Gevher Nesibe Sultan Hastanesi ve Sağlık Medresesidir. Aynı dönemde; Divriği,
Kastamonu, Aksaray, Mardin, Konya, Erzincan, Akşehir, Amasya, Çankırı ve Erzurum’da da şifahaneler

* Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 2015 2 (4); 183-189

84