Page 8 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

2. RİBA VE FAİZ KAVRAMLARINA YAKLAŞIM TÜRLERİ

İslam dininde ribanın yasak oluşu hususunda herhangi bir tartışma yoktur. Bununla birlikte ribanın ne
olduğu, hangi işlemlerin riba anlamına geldiği hususlarında tartışma sürüp gitmektedir. Konuya fakihlerin yak-
laşımını dört gurupta sınıflandırmak mümkündür (Uludağ, 1998: 12-14):

(i) Alimlerin çoğunluğu bu konudaki geleneği aynen benimsemekte; bir yandan her faizin riba
olduğunu savunmakta, diğer yandan bu konudaki şer’i hileleri caiz göstermektedirler. Elmalılı Hamdi Yazır bu
gurupta yer almaktadır.

(ii) Genellikle fıkıh ölçüleri çerçevesinde kalıp, ayet ve hadisleri zaruret esası bağlamında faizin
cevazı yönünde zorlayanlar.

(iii) Genel olarak fıkıh birikimini bir tarafa bırakıp doğrudan ayet ve hadislere dayanarak riba ve
faizi aynı kabul eden ve şer’i hileleri de şiddetle reddedenler. Mevdudi ve Seyyid Kutup bu gurubun en bilinen
temsilcileri olarak belirtilebilir.

(iv) Fıkhın geleneksel ölçüleri içinde kalmayıp, ayet ve hadisleri yeni yorum ve değerlendirmelere
tabi tutarak faizin caiz, ribanın haram olduğunu savunanlar. Ali Suavi, İzmirli İsmail Hakkı, Muhammed Abduh,
Reşit Rıza ve Fazlurrahman gibi alimler bu gurupta yer almaktadır.

Ekonomi, finans ve hukuk alanında çalışan, inançlı ilim ve fikir adamlarımızın çoğu da ilk guruptaki
alimlerin yaklaşımlarını aynen kabul ederek her çeşit faizi riba kabul etmekte; yaptıkları çalışmalarda, şu anda
karşılaştığımız işlem, araç ve olgularla ilgili yeni analizler yapıp, onlara dayalı farklı bakış açıları sunmaktan
ziyade, peşinen benimsedikleri o anlayışları doğrulamaya çalışan gerekçeler üretmeye çalışmaktadırlar.

3. KUR’AN-I KERİMDE RİBA

Kur’an’ da riba yasağı 4 aşamada gerçekleşmiştir. Bunlar (Karaman vd., 2006: 670-671);

(i) Malda artış olsun diye alınan ribanın Allah katında artmayacağı, zekatın ise berekete vesile kı-
lınacağını belirtilen Rum Suresinin 39. ayeti. Bu ayetin riba’nın cazibesini azaltmayı amaçladığı söylenebilir.
Bu ayette riba ile ilgili herhangi bir tanımlama yoktur.

(ii) Riba yasağına uymayan Yahudilerin başlarına gelen musibetlerden bahsedilen Nisa Suresi’nin
160,161. Ayetleri.

(iii) Kat kat riba’nın yasaklandığı Al-i İmran Suresinin 130. Ayeti.

(iv) Riba’nın kesin olarak yasaklandığı Bakara Suresinin 275 – 281. Ayetleri

Kur’an-ı Kerim’deki bu ayetlerin hiçbirinde riba’nın ne olduğuyla ilgili bir açıklama bulunmamaktadır.
Bu durumun, söz konusu ayetlerin vahyedildiği ortamda riba’nın ne olduğunun biliniyor olması anlamına gel-
diğini söyleyebiliriz.

4. ELMALILI TEFSİRİNDE RİBA’NIN TANIMI

Rum, Nisa ve Al-i İmran surelerindeki ayetlerin tefsirinde riba’nın tanımı ve ne olduğu, ne şekilde oluş-
tuğu ile ilgili herhangi bir açıklama yoktur.

Riba’nın tanımı, ne olduğu ve yasağın gerekçeleriyle ilgili açıklamalar Bakara Suresinin 275. – 281.

6