Page 59 - Layout 1

tarih çevresi

miktarda toksik, hatta ölümcül olduğunun bilinmesi olanaksızdır.31,32

Sosyal medyanın da büyük etkisi ile özellikle eğitimsiz toplumlarda bitkilerden elde edilen
ürünler hakkında “doğal maddeler olduğu için hiç zararlı etkileri yoktur” şeklinde yaygın bir inanış
vardır. Oysa “gıda takviyesi” veya “zayıflama çayı” başlığı altında eczaneler dışında satılan ürünlerin
bir kısmının ciddi yan etkiler yaptığı, hatta ölümlere neden olduğu bildirilmektedir.30 Besin olarak
tüketilen bazı bitkiler antikanserojen veya antioksidan olarak nitelenirler. Literatürdeki çalışmalarda
bu bitkisel besinlerden çoğunun DNA tamir mekanizmalarında görevli enzimler aracılığıyla genomu
pozitif veya negatif yönde etkilediği bildirilmiştir.33 Örneğin; enginar, deve dikeni, zerdeçal insandaki
tek direkt onarım mekanizması enzimi olan metilguanin-metiltransferaz (MGMT) enzimini; ahududu
bazı nükleotid kesip çıkarma tamir (NER) mekanizması proteinlerini; yaban mersini, kahve, ayçiçeği
çekirdeği ve enginar tek iplik kırıklarını tanıyan baz kesip çıkarma (BER) sistemi enzimlerini, kahve,
kızılcık, havuç yanlış eşleşme tamir (MMR) proteinlerinden PMS2’yi; zeytin ve çikolata ise hem
BER hem de MMR sistem enzimlerinden bazılarını artırmaktadır. Yeşil çay MGMT enziminin ve MMR
enzimlerinden MLH1’in aktivitesini artırır. DNA tamirini artırma özellikleri nedeniyle antikanserojen
etkili bu maddelerin normal kişilerde bile denetimsiz ve fazla miktarda tüketiminin zararları
belirsizdir. Herhangi bir hastalık ve tümör nedeniyle tedavi gören kişilerin ise tedavi etkinliğini
değiştirebilecek kapasitedeki bu ürünleri kesinlikle kullanmaması gerekir. Örneğin; yüksek dereceli
beyin tümörü tedavisinde kullanılan bir ajan MGMT enzimini inhibe ederek etki etmektedir. Oysa
hasta sürekli olarak yeşil çay tüketirse MGMT enzim aktivitesi artıp DNA’daki sitotoksik metile
alanları ortadan kaldırarak ilaç direncine yol açacaktır.33

Bitkisel doğal ürünlerle ilgili önemli bir sorun da bu ürünlerin fizyolojik veya patolojik koşullara
göre etki profillerinin değişkenlik gösterebilmesidir. Örneğin; üzüm çekirdeği ve kabuklarından
elde edilen resveratrol takviyesinin maligniteler de dahil çok değişik hastalıklarda çeşitli olumlu
etkilerinin olduğu preklinik ve az sayıda klinik araştırmada bildirilmiş olsa da resveratrol takviyesinin
sağlıklı bireylerde önemli ölçüde bir etkiye neden olmadığı, hatta egzersiz performansını azalttığına
dair raporlar da mevcuttur.34-36

Güvenilirlik kapsamındaki oldukça önemli bir sorun da bitkisel ürünlerin, eş zamanlı kullanılan
diğer ilaçlarla etkileşimleridir. Özellikle terapötik aralığı dar olan ilaçlarla etkileşimleri hayatı tehdit
eden ciddi etkilere neden olabilmektedir. İlaçlarla etkileştiği en fazla rapor edilen bitkisel ürünler
arasında St. John’s wort (Hypericum perforatum, Sarı Kantaron), Ginkgo (Ginkgo biloba), Ginseng (Panax
ginseng), Ginger (Zingiber officinale, Zencefil), Garlic (Allium sativum, Sarımsak) ve ekinezya
bulunur. Bu ürünlerle etkileşmeye giren ilaçlar arasında antikoagülanlar, antitrombotikler, kardiyovasküler
ilaçlar, immünosüpresan ilaçlar, sedatifler, antidepresanlar, statinler, antikanser ilaçlar ve HIV ilaçları yer
almaktadır. Hypericum perforatum, ilaç metabolizmasından sorumlu sitokrom P450 enzimlerini
indükleyerek, bu enzimlerle metabolize olan birçok ilacın kan konsantrasyonu ve dolayısıyla etkisi
azaltabildiği ve diğer bazı ilaçların absorpsiyonlarını önlemek suretiyle biyoyararlanımlarını azalttığı
kanıtlanmıştır. Ayrıca dopamin ve noradrenalin gerialımını inhibe ettiğinden serotonin geri alım
inhibitörleri, monoamin oksidaz enzim inhibitörü veya serotonerjik etkiyi artıran diğer ilaçlarla eş
zamanlı kullanılması serotonin sendromuna neden olabilir.37-40 Ginkgo biloba, Panax ginseng, Zingiber
officinale ve sarımsağın başta varfarin olmak üzere antitrombotik ilaçların etkilerini potansiyelize
ederek kanama riskinde artışa neden olabildikleri bildirilmiştir.41 Bu ürünler, hekimler tarafından
reçetelenmedikleri için, sağlık kurumuna başvuran hastaların resmi kayıtlarında görünmeyebilir ve

57